Historia Architektury - styl barokowy

Barok. Z czym Wam się kojarzy? To czwarty już styl, który omawiam w tym cyklu. Czwarty – tak charakterystyczny. Po spokojnym i “lekkim” renesansie, czas na masywne i dynamiczne formy. Zapraszam Was dziś na krótki tour de baroque :-)

Skąd wziął się barok?

Ostatnią “fazą” renesansu był manieryzm (charakteryzował się cięższymi dekoracjami, było ich ogólnie więcej, zaczynały pojawiać się dynamiczne formy). Manieryzm był wyrazem ogólnego przełomu, reformacji i rozłamu Kościoła. Sobór trydencki, kontrreformacja, wojna trzydziestoletnia. W XVII w. władza kościelna odzyskała siłę i zsolidaryzowała się z władzą świecką. Przedstawicielami obu potęg byli władcy absolutni. A stylem tej absolutystycznej epoki (od ok. 1600 do 1780 r.) był barok.

Kontrreformacja ma swój początek w Rzymie, dlatego też barok ma tam swoje korzenie. Styl ten znalazł uznanie w większości państw i panował dość długo (prawie 150 lat). To jedyny styl posiadający jednolitą formę stylową, która była w stanie zaspokoić wszystkie potrzeby wówczas żyjących ludzi. Barok przeniknął przez wszystkie dziedziny życia: sztukę (rzeźbę, malarstwo), architekturę, muzykę, literaturę, umeblowanie, kostiumy i fryzury.

Kościół San Carlo alle Quattro Fontane, Rzym

Czym charakteryzuje się barok?

Sedno baroku leży w śmiałości i rozmachu w modelowaniu bryły i rozczłonkowaniu wnętrza. Może się wydawać na pierwszy rzut oka i na podstawie wiedzy z podstawówki, że barok to wybujałe kształty, dynamiczne formy, a co za tym idzie: trochę przypadkowości, krzywe linie, brak podziałów, nie przykładanie uwagi do symetrii i równowagi.

Nic bardziej mylnego, jakby to Radek Kotarski powiedział :-)

Symetria i równowaga są podstawą i opanowują “wszystko”, zarówno całość, jak i detal: meble, wzory materiałów, sztukę ogrodową. Plan budowli ma coraz większe znaczenie, aż ostatecznie staje się sam dziełem sztuki, w którym znajdziemy wiele symboliki i głębi znaczeniowej.

cechy charakterystyczne stylu barokowego, praca własna

Fasada kościoła Santa Susanna w Rzymie, praca własna

Wnętrza

Wnętrze kościoła często charakteryzuje się wyszukanym wystrojem rzeźbiarsko-malarskim. Często jest “na bogato”, choć nierzadko dość niskim kosztem. Tam, gdzie to możliwe, stosowany jest marmur, ale ze względu na swoją cenę, często stosuje się gips. Na ścianach i sufitach króluje sztukateria (rzadko kolorowana, czasami częściowo złocona) i stiuk, czyli odlew gipsowy, często z dodatkiem drobno mielonego marmuru, po stwardnieniu polerowany do połysku. W tym przypadku często dochodzi do kolorowania masy. Specjalistami w tej kwestii byli w XVII i XVIII w. włoscy rzemieślnicy, których imitacje marmurów potrafią złudzić niejednego znawcę!

Na poniższym zdjęciu widzimy wnętrze kościoła Santa Maria della Vittoria w Rzymie. W jednej z kaplic znajduje się jedna z bardziej znanych rzeźb Berniniego – Ekstaza świętej Teresy. To pełna ekspresji rzeźba, która jest kwintesencją stylu barokowego. Tak bardzo byłam w nią zapatrzona, że nie zauważyłam kiedy mnie okradli ;-) Taka tam dygresja: jak zwiedzacie Rzym, to bądźcie czujni, złodzieje nie śpią ;-)

Santa Maria della Vittoria w Rzymie

Santa Maria della Vittoria w Rzymie

Il Gesù

Zdjęcie po lewej stronie przedstawia jeden z ważniejszych dla historii architektury kościołów. Brzmi to dość szumnie, ale będąc po studiach architektonicznych mogę zaryzykować to stwierdzenie. Kościół ten przewijał się przez tych kilka lat wielokrotnie, więc jakieś znaczenie dla architektury ma :D

Il Gesù jest prototypem kościoła barokowego. Jego fasada zaprojektowana jest w taki sposób, by poszczególne elementy powodowały bardzo ostre kontrasty światłocieniowe. Elewacja jest wyrafinowana, lekko niespokojna. Choć powiem Wam szczerze, że możemy tego nie widzieć teraz, znając inne, o wiele cięższe budynki, które powstały później niż ten kościół.

Możemy łatwo zauważyć podobieństwo budynków, które wzorowały się na Il Gesù. Oczywiście widzimy różnice, ale zgodzicie się ze mną, że kościoły są do siebie trochę podobne? Symetria, zdwojone pilastry / kolumny, posągi w niszach, zwielokrotniony gzyms, tympanon wieńczący fasadę.

Po lewej kościół Il Gesù (Rzym), po prawie Sant’ Andrea della Valle (Rzym)

Kolejna podobna fasada. Tym razem to kościół Św. Ignacego, znajdujący się również w Rzymie:

kościół św. Ignacego (Rzym)

I jego zachwycające wnętrze:

kościół św. Ignacego (Rzym)

Tak jak już wcześniej wspomniałam, barok powstawał w Rzymie. Jednak dzielił się on na dwa równoległe nurty:

nurt barokowy (ma korzenie w XVI w. Michał Anioł. Wielki porządek. Bazylika św. Piotra. Wspomniany wyżej kościół Il Gesù)
nurt klasycyzujący (odniesienia do Albertiego i Palladio, to on przede wszystkim dominuje we Francji i w północnej Europie, po “wyczerpaniu się” baroku, to właśnie klasycyzm zdobywa uznanie w całej Europie).

Przykładem nurtu klasycyzującego jest kościół św. Jana na Lateranie w Rzymie:

kościół św. Jana na Lateranie w Rzymie

kościół św. Jana na Lateranie w Rzymie

kościół św. Jana na Lateranie w Rzymie

OK, zejdźmy na chwilę z tego Rzymu, bo cały czas tylko o nim.

Wiedeńskie zachwyty

Dużo baroku znajdziemy w Wiedniu. Pamiętam jaka byłam szczęśliwa kilka lat temu, że mogę obejrzeć te wszystkie budowle :-) Kościół św. Karola Boromeusza, który widzicie na poniższym zdjęciu prawie śnił mi się po nocach :D

Kościół posiada eliptyczną kopułę, która wsparta jest na bębnie ponad eliptyczną nawą. Kolumny przed fasadą nawiązują do Kolumny Trajana, co miało wyrażać imperialne ambicje Habsburgów:

Widok z boku, rzut i przekrój kościoła św. Karola Boromeusza w Wiedniu – rysunki z książki W. Koch “Style w Architekturze”

Innym przykładem budowli barokowej, tym razem świeckiej! Jest Górny Belweder.

(Całe założenie składa się z dwóch belwederów (górnego i dolnego), pomiędzy którymi znajduje się ogród w stylu francuskim, mnie urzekł ten Górny Belweder – piękny, monumentalny).

Nie mogę nie wspomnieć o Pałacu Schönbrunn. Całe założenie jest ogromne. Dominantą bez wątpienia jest żółty, kilkukondygnacyjny pałac, na osi założenia glorietta (to wolno stojący pawilon znajdujący się na lekkim wzgórzu). Założenie ogrodu francuskie: idealnie przystrzyżone drzewka, alejki, boskiety, labirynt z żywopłotu, rzeźby w idealnym porządku, oczka wodne na osi.

W założeniu znajdziemy nawet piękną imitację ruin:

POLSKA

W kościele w Trzemesznie znajdziemy elipsy. Świetne wnętrze, choć niestety widać, że brakuje pieniędzy na jego utrzymanie :(

Kościoła pw. śś. Piotra i Pawła w Krakowie nie mogło tu zabraknąć. Po części pojawił się on już u mnie na blogu (przy omawianiu romanizmu oraz we wpisie dot. kościoła św. Andrzeja). To jak, która budowla była wzorem przy budowie tego kościoła? :-)

Innym przykładem barokowego budynku (jak i założenia parkowego) w Polsce jest bez wątpienia Pałac w Wilanowie.

Niech poniższe zdjęcie przedstawiające jedno z wnętrz wilanowskiego pałacu będzie służyło za potwierdzenie próby tworzenia iluzji :D Nawet im się udało, nie? Jak ja zobaczyłam tę nóżkę aniołka… nie wierzyłam własnym oczom :D

Pałac w Otwocku to również przedstawiciel baroku :-)

PRAGA

Tak jak przy romanizmie miałam trochę problem, tak przy baroku kompletnie go nie mam. Praga usiana jest barokowymi budynkami.

Jednym z najbardziej oczywistych przykładów jest kościół św. Mikołaja na Malej Stranie.

Innym barokowym kościołem w Pradze jest ten pw. Św. Ignacego, który znajduje się na Placu Karola. Poświęciłam mu osobny wpis.

Loreta to barokowy kompleks znajdujący się na Hradczanach. Charakterystyczna wieża kościoła przekryta cebulastym hełmem jest nie do podrobienia. Jeśli chociaż raz byliście w Pradze, to sądzę, że ją widzieliście.

Pałacu Wallensteina chyba też nie muszę Wam zbytnio przedstawiać :-)

Jeszcze Zamek Troja jest przykładem barokowej budowli. Bardzo sympatyczne założenie, a tuż obok znajduje się ZOO. Więc polecam wybrać się w te rejony latem :-)

Tym sposobem dotarliśmy do końca. Do końca wpisu dot. baroku. Teraz będzie coraz ciekawiej. Dla Was ciekawiej – dla mnie trudniej :D 4 pierwsze style były dość jednoznaczne, mocno charakterystyczne. Od końca XVIII w. style architektoniczne trochę się mieszają, zacierają. Myślę jednak, że dam sobie radę! Za tydzień KLASYCYZM. A później… no, to zobaczymy :-)

Dominika Rau-Walczak

Z wykształcenia jestem architektem, a prywatnie - miłośniczką architektury (starej!) i zwiedzania. Uwielbiam Czechy, Wielką Brytanię, Grecję i oczywiście Polskę! Od ponad 10 lat zakochana jestem w Pradze i to o niej głównie tutaj piszę.