Historia architektury: styl gotycki

Ostatnim razem, przy omawianiu stylu romańskiego, dość emocjonalnie podeszłam do całej sprawy :D Dzisiaj będzie bardziej treściwie. Może za bardzo? Dajcie mi koniecznie znać czy nie za bardzo odleciałam. Nie chcę Was przecież zanudzić!

OK, do rzeczy.

Cykl postów miał być stricte architektoniczny, lecz nie sposób oddzielić architektury od tego, co działo się w owych czasach – architektura to przecież wyraz przemian politycznych, duchowych i społecznych. Dlatego musimy najpierw, choć pokrótce, scharakteryzować i usystematyzować wiedzę, umiejscowić się w czasie.

katedra Notre Dame w Paryżu, praca własna

FAZY GOTYKU

Gotyk można zasadniczo podzielić na trzy fazy, których nazwy są dość oczywiste: gotyk wczesny, gotyk dojrzały oraz gotyk późny.

Wczesny gotyk.

Najwcześniej pojawił się we Francji, bo już w połowie XII w., następnie w Anglii (około 25 lat później), a w Niemczech na początku XIII w. To moment, w którym romanizm przechodzi do historii.

Gotyk dojrzały.

Na jego wpływ miały przemiany m.in. w polityce (Francja staje się potężnym państwem w Europie) oraz w społeczeństwie (mieszczaństwo zaczyna odgrywać znaczną rolę). To wszystko powoduje, że świat staje w obliczu nowych wyzwań. Bardzo wyraźnie widać to w architekturze, w konstrukcji, budowie i ornamentyce katedr XIII i XIV w.

Francuski program katedralny miał bardzo silne podstawy, przez co zyskał ogromną popularność w całej Europie. Obiekty sakralne w większości krajów miały podobny charakter, co doprowadziło do mocnego zunifikowania budowli.

Gotyk późny.

Wiek XIV to epidemie, konflikty zbrojne i ubóstwo. W duchowieństwie panuje mistyka (prąd religijno-filozoficzny uznający możliwość pozazmysłowego, bezpośredniego kontaktu z Bogiem), w społeczeństwie zaczyna odgrywać większą rolę mieszczaństwo (pamiętajmy, że przez ostatnich kilka wieków najważniejszy był Bóg).

elewacja frontowa katedry w Reims (Francja), gotyk dojrzały. Źródło zdjęcia: klik

elewacja frontowa katedry w Reims (Francja), gotyk dojrzały. Źródło zdjęcia: klik

PRZEMIANY

Gotyk to przede wszystkim ogromny czas przemian, które rozprzestrzeniają się na całą Europę. We Francji doskonalą się zakony m.in. ucząc się rolnictwa. W Niemczech Kościół ma dużo do powiedzenia w sprawach świeckich. W owym czasie, popularne było namawianie duchownych i zakonów do wypraw krzyżowych, co powodowało niesamowitą wymianę kultur wewnątrz Europy.

Wokół zwykłego człowieka panuje chaos. Jest on zagubiony i nieszczęśliwy, przez co szuka oparcia w Bogu. Nie wypatruje dowodów na jego istnienie, chce Go doznawać. Powstające w owym czasie świątynie będąc dla śmiertelnika schronieniem są jednocześnie odwzorowaniem nowej rzeczywistości.

Ściany stają się coraz bardziej strzeliste (im wyżej, tym lepiej = bliżej Boga), wszechobecny wertykalizm jest odzwierciedleniem pobożności człowieka, który poszukuje Boga.

katedra w Beauvais (Francja), gotyk późny. Źródło zdjęcia: klik

RÓŻNICE MIĘDZY GOTYKIEM A ROMANIZMEM

Główną różnicą pomiędzy stylem gotyckim a romańskim w schemacie bazyliki (typu francuskiego) jest skojarzenie budowli w jednolitą przestrzeń. Nie mamy już tu tak bardzo podzielonych przestrzeni. Jest to możliwe przede wszystkim dzięki odejściu od przemienności podpór i zastąpienie ich arkadami międzynawowymi, którym często odpowiada sześciodzielne sklepienie. Drugą wyróżniającą się cechą są łuki ostre – im późniejszy gotyk, tym bardziej dekoracyjne i o niecodziennym kształcie (np. stępkowe, w ośli grzbiet czy płomienne). I na końcu: konstrukcja przyporowa ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Co ciekawe: żaden z tych elementów nie jest wynalazkiem gotyku (np. łuk ostry pochodzi z islamu, ale nie zagłębiajmy się w szczegóły)!

KILKA ELEMENTÓW STYLU GOTYCKIEGO

Sklepienie żebrowe, konstrukcja przyporowa

Kościół najczęściej jest trójnawowy (choć nierzadko też pięcio) posiada prostokątne pola przęseł, które uzyskują równej grubości filary arkadowe. Służki filarów suną od posadzki aż do zwornika. Elementy te tworzą wewnętrzną konstrukcję nośną i to na nią przechodzi cały ciężar sklepienia. Zewnętrzna konstrukcja przyporowa składa się ze skarp, a z nich – wznoszą się łuki przyporowe, które wspierają ściany i sklepienie.

Źródło: W. Koch “Style w Architekturze”

Witraże

Dzięki odciążeniu budowli konstrukcją przyporową, mury są “zbyteczne”, dzięki temu w bocznych ścianach i w prezbiterium “zamiast” murów, znajdziemy wielkie okna wypełnione kolorowymi witrażami. Okna ścian szczytowych nawy głównej i transeptu przyjmują formę rozet.

katedra Notre Dame w Paryżu, gotyk wczesny

katedra Notre Dame w Paryżu, gotyk wczesny

Maswerki

Pierwszy maswerk pojawił się w katedrze Notre Dame w Reims około 1211 r. I do tego czasu był coraz chętniej wykorzystywany, najpierw w formie geometrycznej, a z czasem coraz bardziej dekoracyjnej. Maswerk to nic innego jak dekoracyjny wzór, który wypełniał górną część okna.

Źródło: W. Koch “Style w Architekturze”

GOTYK W POLSCE

Architektura gotycka w Polsce najczęściej kojarzy się z cegłą. Przez zastosowanie tego materiału, niemożliwe było wznoszenie bardzo strzelistych budynków, ponieważ nie pozwalała na to konstrukcja. Przez to okna w ścianach są mniejsze niż te w katedrach w Zachodniej Europie.

Kościół Mariacki (po prawej) oraz Wieża Ratuszowa (po lewej) w Krakowie są godnymi przedstawicielami stylu gotyckiego w Polsce :-)

Innym przykładem polskiego gotyku jest kościół św. Katarzyny, który znajduje się również w Krakowie. Spójrzcie na wdzięczne pinakle. Świątynia pomimo wertykalizmu, jest dość ciężka:

GOTYK W PRADZE

W Pradze najbardziej oczywistą budowlą gotycką jest katedra św. Wita. Jednak z tym przypadkiem jest mały problem. Świątynia budowana była w kilku fazach – pierwsza naprawdę w czasach, gdy panował gotyk. Natomiast całość skończona była dopiero w XX w. Dlatego dość ciężko stwierdzić jednoznacznie i dawać tę katedrę za wzór gotyckiej architektury. Ale OK, przymknijmy na to oko. Tak jak napisałam we wcześniejszym poście: mało która budowla nie przechodziła transformacji, szczególnie tyczy to obiektów średniowiecznych (starszych, niż np barokowe czy późniejsze).

Drugim gotyckim dziełem architektonicznym w Pradze jest kościół Panny Marii Śnieżnej, na który mamy piękny widok z Ogrodu Franciszkańskiego:

W gotyku jest coś mrocznego i nieodkrytego. Nie zagłębiając się w historię i okoliczności powstawania tego stylu, można by stwierdzić, że to lekka architektura. Ale ja tu widzę dużo nostalgii, zadumania i pokory. To paradoksalne, ponieważ formy są strzeliste, dynamiczne! Gotyk jest praktycznie przeciwieństwem romanizmu. To bardzo charakterystyczny styl. Patrząc na budowlę od razu możemy stwierdzić, że tak, to jest gotyk! (no chyba, że to neogotyk :D o nim będę pisać za jakiś czas).

Co ciekawe, już tak na marginesie, jest przynajmniej jeden kraj, który nigdy nie przyjął europejskiego gotyku “w pełnej krasie”. Mowa o Włoszech. I faktycznie przeglądając włoską architekturę tego okresu ciężko dostrzec tu francuskie wpływy. Mamy albo romanizm albo renesans. Jak to pewien historyk sztuki powiedział, Robert Dohme: “architektura tej epoki jest pomostem i pośrednikiem pomiędzy spokrewnionymi w istocie stylami romańskimi i renesansowymi“.

gotyk we Włoszech. Źródła zdjęć: Siena, Orvieto, Florencja

Przy tworzeniu cyklu o stylach architektonicznych posiłkowałam się:

• W. Koch – Style w Architekturze
• A. Miłobędzki – Zarys dziejów architektury w Polsce
• T. Broniewski – Historia architektury dla wszystkich
• D. Watkin – Historia architektury zachodniej
• J. Białostocki – Sztuka cenniejsza niż złoto
• N. Pevsner – Historia architektury europejskiej

Tym miłym akcentem kończę na dziś. A już za tydzień renesans! Po tych burzliwych czasach, trochę spokoju nam się przyda. Tam jest wszystko takie opanowane, harmonijne i zrównoważone… :-)

Dominika Rau-Walczak

Z wykształcenia jestem architektem, prywatnie - miłośniczką Pragi i starej architektury.

• E-mail
|
• WWW
|
• Facebook
|
• Więcej postów(222)