Klasztor na Strahovie. Praski rarytas!

Klasztor na Strahovie to dla mnie nawet dzisiaj nie do końca „odkryte” miejsce. Za każdym razem, gdy tu przychodzę, czuję niezdefiniowany klimat :-)

Zapraszam Cię dziś na dość szczegółową przechadzkę po terenie klasztoru!

Klasztor ten jest kompleksem barokowych budynków znajdującym się w zachodniej części Hradczan. Na wschód mieści się Praski Hrad, natomiast na południe – wzgórze Petřín.

Zakon posiada kilka dziedzińców, wokół których usytuowano dom zakonny, kościół Wniebowzięcia Marii Panny oraz zabudowania klasztornej biblioteki z Salą Filozoficzną i Salą Teologii.

Gdzie znajduje się klasztor na Strahovie? Poglądowa mapka

Krótka historia klasztoru na Strahovie

Dom zakonny założony został w 1140 roku na regule benedyktyńskiej, ale jeszcze w tym samym roku zmieniono go na klasztor norbertanów. Był on pierwszą siedzibą tego zgromadzenia na terenie Czech. Biskup Ołomuńca, Jindřich Zdík, wraz z królem Czech, Władysławem II Przemyślidem, ulokowali klasztor przy drodze kierującej do Zamku Praskiego. 

Prace nad budową szły bardzo szybko, po czterdziestu latach od lokacji stał już trzynawowy kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny oraz budynki klasztorne. W owym czasie była to największa romańska budowla w Czechach.

W 1258 r., po pożarze, klasztor został odbudowany w stylu gotyckim. Na przełomie XVI i XVII w. go rozbudowano. 

W 1627 r. do norbertańskiej świątyni sprowadzono szczątki św. Norberta, które przechowywane były dotąd w klasztorze Norbertanów w Magdeburgu. Był to dla zakonników ogromny zaszczyt.

Po 1648 r. klasztor splądrowała armia szwedzka, po obławie znowu go odrestaurowano i rozbudowano, tym razem w stylu barokowym.

Pod koniec XVIII w., za panowania cesarza Józefa II Habsburga, doszło do wielu reform w różnych dziedzinach życia. Zmiany dotyczyły administracji, sądownictwa, wojska, jak i kościoła. Reformy te nazwano józefińskimi. Bardzo prawdopodobne, że strahovski klasztor zostałby na mocy ustaw zamknięty. Jednak dzięki przekształceniu słynnej dziś biblioteki w instytucję naukową, norbertanie uniknęli likwidacji swojego domu zakonnego.

I do dnia dzisiejszego Strahov jest ich siedzibą. Zakonników nie przepędziły pożary, pogorzeliska, wojny… a komuna. W latach 1950-1989 klasztor był zamknięty.

Po 1989 r. norbertanie wrócili do swojego klasztoru… 

Gdzie znajduje się klasztor i jak się do niego dostać?

Na teren klasztoru dostać się możemy na kilka sposobów:

• od północy – główną bramą znajdującą się przy ul. Pohořelec
• od wschodu – od Malej Strany wspinając się najpierw ulicą Úvoz, a później przechodząc przez ogrody strahovskie
• od południa – od wzgórza Petřín dróżką Strahovské nádvoří

Na pierwszy raz proponuję wejść od ul. Pohořelec, prawdopodobnie właśnie obejrzeliśmy Praski Zamek i Loretę. Wstępując na teren klasztoru, wita nas barokowa brama, którą zdobi duża rzeźba św. Norberta. Wykonana ona została w 1755 r. przez Jana Antonína Quitainera, późnobarokowego rzeźbiarza urodzonego na Malej Stranie.

Druga, XVII-wieczna figura tego świętego znajduje się na dziedzińcu klasztornym, dość blisko bramy:

Tuż za barokową bramą miniemy urokliwy zakątek. Pięknie tu latem i jesienią dzięki bujnemu bluszczowi oplatającemu elewację niskiego, dwukondygnacyjnego budyneczku.

Tuż za nim mieści się jeden z moich ulubionych “strahovskich momentów”:

Kościół św. Rocha

Mało kto rzuca na niego okiem, a to taka ciekawa budowla! Świątynia była kiedyś kościołem parafialnym Strahova. Wybudowana został za panowania Rudolfa II jako dar wdzięczności za uwolnienie miasta od zarazy. Od jakiegoś czasu nie pełni już funkcji sakralnej – jest galerią sztuki. Forma budynku jest zarazem zwarta i strzelista. Zwróć uwagę na wysokie absydy¹ i jednokolorowe, wysokie, smukłe okna.

Idźmy dalej, czeka na nas jeszcze kilka wspaniałości.

Przed nami właściwa część programu – budynki klasztorne z bazyliką na czele.

Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Na pierwszym planie kaplica św. Norberta (pierwotnie św. Urszuli)

Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

Powstała jako długa na 56 metrów trójnawowa romańska świątynia. Posiadała transept² oraz dwie wieże. Tego wyglądu jednak za długo nie zachowała, ponieważ po pożarze w 1258 r. przebudowano ją w duchu gotyku. Drewniany dach zastąpiono kamiennym sklepieniem a do północnej, bocznej nawy dobudowano kaplicę św. Urszuli (obecnie – św. Norberta, w hebanowej trumnie i złoconym sarkofagu znajduje się grób założyciela zakonu).

Po husyckich grabieżach i długiej degradacji zabudowań, za czasów opata Jana Lohelia rozpoczęto restaurację i przebudowę w stylu renesansowym. W późniejszych latach, bazylikę rozbudowano w kierunku zachodnim, dzięki czemu powstała nowa fasada. Do południowej nawy przystawiono kaplicę Panny Marii Pasawskiej. Dziś znajduje się w niej grobowiec wybitnego wodza wojny trzydziestoletniej, generała Heinricha Pappenheima oraz fresk przedstawiający bitwę pod Wiedniem z królem Polski – Janem III Sobieskim.

W 1742 r. bazylika została znowu zniszczona. Pod kierownictwem włoskiego architekta A. Lurago przebiegła barokowa odbudowa i przebudowa świątyni. I wyniki tej pracy możemy podziwiać do dzisiaj.

Barokowe cacko

Dzisiaj bazylika posiada 63 m długości, 10 m szerokości i 16 m wysokości. Wnętrze jest przestronne, jasne sklepienie bez wątpienia kontrastuje z ciemnymi ołtarzami i ławkami. Nawa główna zakończona jest absydą, w niej znajduje się ołtarz wykonany ze sliveneckiego* marmuru. Wraz z dziesięcioma ołtarzami bocznymi jest dziełem J. Lauermanna. Dekoracja rzeźbiarska głównego ołtarza to efekt pracy Ignacego Platzera.

*Slivenec to niegdyś miasteczko pod Pragą, od 1990 r. jest już częścią miasta, słynie z wydobywania czerwonego marmuru.

Bazylika od zewnątrz: absyda i dwie, symetrycznie położone wieże.

Sklepienie kościoła udekorowane dwunastoma plafonami³ z motywami maryjnymi pochodzi z 1774 r., ich autorem jest J.W. Neunhertz (malarz działał początkowo na terenie dzisiejszej Polski, jest autorem dekoracji kopuły w Lądzie nad Wartą czy sklepień biblioteki w żagańskim klasztorze augustiańskim). Wokół nich odnajdziemy liczne sztukaterie⁴ Palliardiego.

Wnętrze bazyliki Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Po lewej: autor – Patrick-Emil Zörner, źródło zdjęcia klik. Po prawej: autor – giggel, źródło zdjęcia klik,

Ciekawostki:

• Zachodnia strona bazyliki zakończona jest kruchtą⁵. Nad nią umieszczone zostały organy z 1774 r. W 1787 r. podczas swojej pierwszej wizyty na Strahovie grał na nich sam W.A. Mozart.
• W kościele pochowano fundatorów klasztoru, Władysława II oraz biskupa Zdíka, jednak dokładne miejsca ich spoczynku nie są znane.
• Warto dodać, że 6 listopada 1991 r. papież Jan Paweł II nadał świątyni tytuł bazyliki mniejszej.

Idąc wzdłuż kościoła na północ, dojdziemy do bramy zapraszającej na dziedziniec.

Jeśli jest ona otwarta, warto tu zajrzeć. Harmonijne elewacje rewelacyjnie współgrają z zielenią. Po środku podwórza stoi pomnik ryczącego lwa. Tutaj również znajduje się wejście do Strahovskiej Galerii Obrazów.

Cofnijmy się teraz do fasady bazyliki. Tuż obok niej znajduje się wejście do Strahovskiej Biblioteki…

Biblioteka Strahovska

To bez wątpienia najsłynniejsze miejsce w całym kompleksie. Księgozbiór od połowy XII wieku nieustająco powiększał się. Wspaniałą passę przerwała wojna trzydziestoletnia, po której gromadzenie ksiąg rozpoczęło się praktycznie od zera. Jako pierwszą, w 1679 r., wybudowano Salę Teologiczną. W końcu XVIII w. powstała Sala Filozoficzna. Biblioteka Strahovska była w owym czasie ośrodkiem czeskiego odrodzenia narodowego, dlatego też liczba woluminów nieprzerwanie rosła.

Aktualnie biblioteka posiada około 200 000 pozycji, a książki znajdujące się w zabytkowych salach, możemy oglądać jedynie z progu pomieszczeń. 

Podczas zwiedzania biblioteki otrzymujemy dwustronicowe opracowanie (pani pyta w jakim języku chcemy rozprawkę, wśród języków jest do wyboru j. polski). W skrypcie znajdziemy informacje o obu salach – Teologicznej i Filozoficznej oraz o Gabinecie Osobliwości. 

Najpierw oglądamy Salę Filozoficzną, potem Gabinet Osobliwości, a na końcu Salę Teologiczną. Gabinet łączy obie sale.

Sala Filozoficzna

Ta przestronna sala zbudowana została pod koniec XVIII w. na potrzeby pomieszczenia zbiorów książkowych ze zlikwidowanego klasztoru w Louce. Strahov przyjął nie tylko książki, ale również oryginalne regały, przez co wielkość sali dopasowano do wielkości szaf. Powstało pokaźne wnętrze wysokie na 14, długie na 32 i szerokie na 10 metrów. Mieści się tu 42 tys. ksiąg. Można powiedzieć, że wnętrze ma dwa poziomy – pierwszy wyznacza podłoga, a drugi to galeria, do której dostać się można skrytymi w narożnikach kręconymi schodami, zamaskowanymi fałszywymi grzbietami ksiąg. Autorem projektu sali jest, wymieniony kilka akapitów wyżej, Palliardi.

Nie jest możliwe pominięcie fresku⁶, który wypełnia całe sklepienie. Nazywa się „Duchowe dzieje ludzkości” i przedstawia rozwój nauki i religii. Jego autorem jest wiedeński malarz F.A. Maulbertsch, który tworzył go przez pół roku, do pomocy miał tylko jednego asystenta.

Sala Filozoficzna zawdzięcza swą nazwę treści przechowywanych w niej ksiąg oraz tematyce sufitowego fresku.

Przechodzimy do Gabinetu Osobliwości – to niejako korytarz łączący obie sale. Znajdują się tu m.in. zbiory przyrodnicze, kolekcje owadów i minerałów. Warto zwrócić uwagę na tzw. ksylotekę, czyli bibliotekę, w której książki wykonane są z drewna pochodzącego z gatunku drzewa, o którym opowiada dane dzieło.

Sala Teologiczna

Jak już wiemy, powstała jako pierwsza, wybudowano ją w 1679 r. według projektu prażanina włoskiego pochodzenia – Giovanniego D. Orsiego. Wnętrze jest niezbyt wysokie, regały z książkami (jest ich tu około 20 tys.) ciągną się wzdłuż ścian, a na środku ustawiono kilka globusów z XVI i XVII w., niektóre z nich pochodzą od niderlandzkiej rodziny Bleau, która przez wiele lat specjalizowała się w produkcji map, atlasów i właśnie globusów. Po prawej stronie dostrzec również możemy drewnianą rzeźbę św. Jana Ewangelisty.

Zwróćmy uwagę na sklepienie – tutaj również jest na czym oko zawiesić: freski ukazują różne aspekty mądrości ludzkiej, a każdy z nich oddzielony jest bardzo bogatą stiukową⁷ dekoracją.

Sala Teologiczna zawdzięcza swą nazwę treści woluminów, które tu się znajdują. Co ciekawe, cała jedna ściana, niestety niewidoczna dla nas, bo to ta, przez którą zaglądamy z korytarza do sali, wypełniona jest wyłącznie wydaniami Biblii w wielu językach!

Co na terenie kompleksu jeszcze znajdziemy?

Podobno warte uwagi jest Muzeum Miniatur, choć osobiście jeszcze go nie zwiedziłam. Eksponaty ogląda się za pomocą szkła powiększającego lub mikroskopu. Autorem zgromadzonych tu dzieł jest Anatolij Koněnko, który namalował m.in. miniaturowe, zajmujące 10×10 mm kopie obrazów Salvadora Dali, Pierre Auguste Renoir czy Leonardo da Vinci. Artysta wykonał również wpisaną do Księgi rekordów Guinnessa najmniejszą 30-stronicową książkę świata o wymiarach 0,9×0,9 mm. Mowa o “Kameleonie” Antona Czechowa. “Tomiszcze” wydrukowane zostało w 100 egzemplarzach (50 w j. angielskim i 50 w j. rosyjskim).

Na terenie klasztoru znajduje się również strahovski browar oraz restauracja.

Podsumowanie i opracowania do pobrania:

Kliknij tutaj, by pobrać opracowanie w lepszej jakości :-)

Kliknij tutaj, by pobrać opracowanie w lepszej jakości :-)

Do tej pory powstało już ponad 20 takich opracowań. Wszystkie z nich w formie
mini-przewodnika po Pradze możesz otrzymać za darmo po zapisaniu się na mój newsletter:

Co potem?

Gdy już zwiedzimy wszystko, proponuję wyjść bramą otwierającą kompleks na Strahovskie Ogrody. Tuż obok wejścia na teren kompleksu znajduje się punkt widokowy, z którego rozpościera się jedna z piękniejszych panoram na Pragę:

Wychodząc, jeszcze jedno spojrzenie na zabudowania klasztorne:

I możemy schodzić w stronę Malej Strany… Polecam zejście ulicą Úvoz. Gdy za jakiś czas się obrócimy, czekać będzie na nas taki widok:

Słowniczek architektoniczny

1. ABSYDA – gr = łuk, zakrzywienie – nisza ołtarzowa na zamknięciu chóru. Jej półkolista forma pochodzi z rzymskiej architektury sakralnej i świeckiej. Absyda główna znajduje się na zamknięciu nawy głównej i mieści główny ołtarz, absydy boczne przy nawach bocznych i transepcie.

po czesku: apsida

2. TRANSEPT – nawa poprzeczna

po czesku: transept lub příčná loď (czyli dosłownie poprzeczna nawa)

3. PLAFON – sufit lub podniebienna część sklepienia ozdobiona dekoracją taką jak: sztukateria, płaskorzeźba, fresk. Często otoczony jest ozdobnym obramieniem wykonanym z materiału o innej fakturze i pokryte inną techniką niż właściwa kompozycja.

po czesku: chyba plafond, ale nie jestem pewna :-)

4. SZTUKATERIA – ogólna nazwa na stiuki i inne elementy dekoracyjne takie jak: putta, ornamenty, gzymsy wewnątrz pomieszczeń, które wykonane są najczęściej z gipsu, często odlewane, a później montowane do ściany / sufitu.

po czesku: nie znalazłam :-) może plastické ornamenty?

5. KRUCHTA – wyraźnie wyodrębniony z bryły budynku przedsionek w kościele, pełni funkcję nie tylko praktyczną, jak zabezpieczenie wnętrza świątyni przed wiatrem, ale też religijną. W przeszłości odprawiano tu pokuty, wystawiano trumnę przed mszą pogrzebową.

po czesku: chciałabym wiedzieć! :D

6. FRESK – malowanie wodoodpornymi farbami na świeżym tynku wapiennym, który w czasie wiązania (wysychania z jednoczesnym absorbowaniem dwutlenku węgla z powietrza) łączy warstwę malarską z podłożem.

po czesku: freska

7. STIUK – mieszanina gipsu, wapna i piasku, łatwa do formowania, ale szybko twardniejąca. Stosowana jest do dekoracji, tworzenia rzeźb. Często barwiona jest na różne kolory, później nakładana na podłoże, gładzona i polerowana po wyschnięciu. Używana najczęściej wewnątrz budowli.

po czesku: štuk

Dominika Rau-Walczak

Z wykształcenia jestem architektem, prywatnie - miłośniczką Pragi i starej architektury.

• E-mail
|
• WWW
|
• Facebook
|
• Więcej postów (222)