Barok w Pradze. Architektura.

Witaj!

Dzisiejszym wpisem oficjalnie rozpoczynam cykl “barok w Pradze” :-) Dwa tygodnie temu napisałam o barokowej perełce znajdującej się na Nowym Mieście (Muzeum Antonína Dvořáka), a dziś serwuję wprowadzenie do tematu. Cykl przeplatać będę artykułami o czeskich miastach oraz informacjami praktycznymi dot. Pragi (głównie skoncentruję się na sprawach noclegu, ale jeśli masz jakąś zagwozdkę i chcesz, bym zajęła się jakimś innym tematem, daj mi znać w komentarzu, czy mailowo [dominika@architrav.pl]).

Zapraszam Cię dziś do zapoznania się z architekturą baroku w Pradze. Jednak zanim stricte o niej, musimy trochę nakreślić historię Czech w owym czasie… a ta nie była zbyt łaskawa.

Kiedy pojawił się barok w Czechach? Krótka historia.

Na czeskich ziemiach barok pojawił się w pierwszej połowie XVII wieku i trwał on do trzeciego kwartału XVIII stulecia. Styl barokowy ogromnie wpłynął na wygląd czeskich miast i miasteczek. Barokowe pamiątki stanowią dziś bez wątpienia najliczniejszą grupę architektonicznych zabytków.

Architektura baroku łączy się niejako ze “zwycięstwem” katolicyzmu nad protestantyzmem. Przybliżmy nieco historię.

Przez dłuższy czas Czesi sprzeciwiali się nasilającej się dominacji ekonomicznej, politycznej i kulturowej Niemców. Byli oni zwolennikami katolicyzmu, natomiast Czesi – husytyzmu. Powoli potęgowała się dyskryminacja protestantów. W 1618 r. zdarzyła się rzecz niesłychana. Reprezentanci czeskiej szlachty złożyli wizytę cesarzowi Maciejowi Habsburgowi na zamku na Hradczanach. Kłótnia była na tyle zawzięta, że dwóch cesarskich namiestników wyrzucono przez okno. Ta tak zwana praska defenestracja zapoczątkowała czeskie powstanie stanów i wojnę trzydziestoletnią.

Dla Czechów kulminacyjnym momentem była Bitwa na Białej Górze. To tutaj ponieśli największą klęskę w swej historii zmieniając losy kraju na zawsze. Zwycięzcy Habsburgowie byli okrutni. Skazali na śmierć ponad 600 najważniejszych przedstawicieli czeskiej elity społecznej i kulturalnej. Na Rynku Staromiejskim ścięto głowy 27 najwybitniejszym przedstawicielom protestanckiej szlachty czeskiej.

Nadeszła rekatolicyzacja. Czesi byli poddani przymusowej zmianie wyznania, wielu z nich uciekło na Śląsk i do Polski.

Po takim wstępie dość ciężko zachwycić się na czeskich ziemiach barokową architekturą, która miała takie początki. Lecz… spróbujmy nieco odciąć się od tego. Historii nie zmienimy, a budynki jak stały – tak stoją. Nie pozostaje nam nic innego, jak zaakceptować ten stan rzeczy…

Początki baroku

Praga za panowania Rudolfa II (1576-1611) była jednym z ośrodków zaalpejskiego manieryzmu – późnej formy renesansu, która zwiastowała nadejście baroku. Pod koniec rządów jego oraz jego brata, Macieja (1611-1619), powstało kilka budynków, które uważane są za pierwsze obiekty, w których widoczny był “rozpad” klasycznej, renesansowej formy. Granice między manieryzmem a barokiem nie są tak bardzo wyraźne, przez co trudno zakwalifikować niektóre budynki do konkretnego stylu.

Niemniej jednak, za pierwszą sakralną budowlę, która zwiastuje barok, uznaje się kaplicę Wniebowzięcia Marii Panny, która znajduje się przy ul. Karlovej (na drodze prowadzącej z Rynku Staromiejskiego do Mostu Karola), należy ona dziś do kompleksu Klementinum. Powstała pod koniec XVI w. jako miejsce kultu dla mieszkających w Pradze Włochów. Budynek oparty jest na planie elipsy zwieńczony małą kopułą.

Pierwszą świecką barokową budowlą natomiast jest Brama Macieja znajdująca się na terenie hradczańskiego Zamku. Łączy ona Pierwszy Dziedziniec Zamkowy z Drugim. W owym czasie stała ona samotnie nad fosą! Dopiero kilkadziesiąt lat później obudowano ją skrzydłem dziedzińca. Dlatego też brama jest tak reprezentacyjna – wcześniej witała gości przybywających do Zamku.

Wczesny barok

Czysty barok zaczął pojawiać się po 1620 r. – po Bitwie na Białej Górze. Większość ważnych budowli wczesnego baroku była dziełem obcokrajowców, przeważnie Włochów.

Najbardziej znanym i jednocześnie najważniejszym zabytkiem świeckiego, wczesnego baroku jest Pałac Wallensteina, uważany za najstarszy barokowy pałac w środkowej Europie. Wybudowany został w latach 1621-1630 według projektu włoskich architektów (G. Pieroni oraz A. Spezza). Właściciel, Albrecht Wallenstein, nalegał, by architektura była na możliwie najwyższym poziomie.

Za najstarszy barokowy kościół w Pradze uważa się kościół Panny Marii Zwycięskiej na Malej Stranie. Początkowo budowany był w latach 1611-1613 jako późno renesansowa, luterańska świątynia. Po bitwie na Białej Górze sprzedano go karmelitom bosym, którzy do 1644 r. przebudowali świątynię w duchu baroku.

Carlo Lurago

Ważnym dla okresu wczesnego baroku był architekt Carlo Lurago, pochodził z Włoch i pracował przede wszystkim dla jezuitów. Jego dziełami są m.in. początek barokowej przebudowy Klementinum – głównie przebudowa kościoła Najświętszego Salvatora. Zaprojektował również znajdujący się na Nowym Mieście, przy Placu Karola, kościół św. Ignacego, wybudowany także dla jezuitów.

Jean-Baptiste Mathey

Drugim znanym architektem tego okresu jest Jean-Baptiste Mathey, który zaprojektował kościół św. Franciszka z Asyżu znajdujący się przy Moście Karola, na Placu Krzyżownickim. A z budowli świeckich: pałac Toskański na Hradczanach (zamyka on od zachodu plac Hradczański. Mimo faktu, że ma ciężką elewację, to jej kolorystyka i rozrzeźbienie sprawia, że gmach nie jest tak masywny), ujeżdżalnia Praskiego Zamku oraz Zamek Troja, który w owym czasie znajdował się za granicami Pragi. Mathey przebudował również (w latach 1676-1694) pałac Arcybiskupi znajdujący się na Placu Hradczańskim, tuż przy zamku.

kościół św. Franciszka z Asyżu:

pałac Toskański:

ujeżdżalnia Praskiego Zamku:

Rozkwit baroku

Przypada na pierwszą połowę XVIII wieku. Najważniejszymi architektami czeskiego baroku są bez wątpienia Krzysztof Dientzenhofer oraz jego syn – Kilián Ignác Dientzenhofer. Ich wspólnym dziełem jest przede wszystkim kościół św. Mikołaja na Malej Stranie (budowany w dwóch etapach: 1702-1715 i 1737-1751, więcej informacji o nim znajdziesz tutaj). Architektura świątyni jest dynamiczna, a rzut jej założony jest na planie elipsy. Wnętrze kapie od złota i przepychu…

O tych dwóch panach napiszę oddzielny artykuł, tak więc nie będę więcej czasu im tu poświęcać :-)

Kolejnym ważnym architektem tego okresu był G. B. Alliprandi, który zaprojektował m.in. pałac Sternbergów znajdujący się przy Placu Hradczańskim, pałac Hrzánský przy ul. Celetnej, słup Najświętszej Trójcy na Rynku Małostrańskim, pałace: Ledeburski, Kaiserštejnský, Schönbornský…

František Maxmilián Kaňka

Pan Kaňka to następny arcyważny barokowy architekt. Przyjaźnił się z malarzem V.V. Reinerem i rzeźbiarzem M.B. Braunem (mam nadzieję, że o tym drugim napiszę artykuł). Pracował z wyżej wymienionym Alliprandim, prowadził budowy gmachów zaprojektowanych przez K.I. Dientzenhofera. A sam dołożył swą cegiełkę przy:

• Hradczany – bazylice św. Jerzego (rodowód to ona ma romański, lecz przebudowa jest jak najbardziej barokowa), Ogrodach Królewskich,
• Malá Strana – pałace: Fürstenberský (dziś mieści się w nim ambasada Polski), Hartigovský (piękna, szara perełka w rogu Placu Małostrańskiego, blisko kościoła św. Mikołaja), ogród Vrtbów (wraz z pałacem),
• Stare Miasto – kościół św. Idziego (polska parafia! :-) świątynia średniowieczna – wnętrze barokowe), Karolinum, Klementinum (kaplica lustrzana!)…
• i wiele innych.

pałac Fürstenberský:

pałac Hartigovský:

ogród Vrtbów:

Klementinum:

Warto wspomnieć też o czołowym przedstawicielu baroku, jakim był J.B. Fischer von Erlach, który głównie działał w Wiedniu i okolicach, ale i w Pradze zdażyło mu się machnąć projekt pałacu Clam-Gallasův, który znajduje się w centrum miasta, na ul. Husovej. To monumentalny gmach mocno wciśnięty w ciasną zabudowę, dlatego też ciężko objąć go wzrokiem. Bez wątpienia przykuwają uwagę znajdujące się przy bramach wjazdowych atlanty.

Późny barok

Okres późnego baroku na ziemiach czeskich przypada na moment panowania królowej Marii Teresy (1740-1780), po jej śmierci zastępowany był klasycyzmem, a ostatecznie stylem empire.

Wymieniony już przeze mnie pałac Arcybiskupi jest przykładem późnego baroku (posiada on już elementy rokoko).

Drugim przedstawicielem jest pałac Kinských znajdujący się na Rynku Staromiejskim.

Dziś było wprowadzenie do tematu :-) Myślałam, że opiszę wszystko szerzej, ale czas się skurczył… W kolejnych wpisach skoncentruję się na poszczególnych architektach, detalach architektonicznych… i zobaczymy na czym jeszcze :-)

Dominika Rau-Walczak

Z wykształcenia jestem architektem, prywatnie - miłośniczką Pragi i starej architektury.

• Mail
|
• Web
|
• Facebook
|
• More Posts (219)