Historia architektury – historyzm (style neo)

Witajcie. Dzisiaj kolejna, szósta już odsłona cyklu architektonicznego. Szósta – dość „przełomowa”. Bo co będzie potem? O to chciałabym zapytać się Was, ale to na samym końcu tego wpisu.

Dziś przyjrzymy się z bliska… no dobra, nie z takiego bliska, bo to tylko liźnięcie tematu. Sam wstęp. Wstęp wstępów nawet. No ale taki był zamysł: zrobić cykl dość krótkich wpisów omawiających konkretny styl architektoniczny, bez wdawania się w szczegóły. Sprawa się nieco komplikuje właśnie w tym momencie. Bo po epoce klasycystycznej nadchodzi moment swego rodzaju „cofnięcia się”. Nie ma sprecyzowanych, skonkretyzowanych kryteriów stylistycznych, którymi mają podążać artyści, architekci. Oni sami nie potrafią chyba też ich stworzyć. W Europie bardzo dużo się dzieje (o czym za chwilkę), rządzi romantyzm, ogólnie misz masz (a jakby to moja słowacka koleżanka powiedziała:  mišung).

 

Klasycyzmowi mówimy bye bye!

Architektura w połowie XIX wieku znalazła się w dość trudnej sytuacji. W końcowej fazie klasycyzmu architekt sam, dobrowolnie, narzucił sobie sztywne ramy: „krępuje się w kompozycji porządkami rzymskimi lub greckimi, a tym samym proporcjami, jakie one narzucają” (T. Broniewski „Architektura dla wszystkich„). Nie były to jednak proporcje tradycyjne dla danego kraju, ale sprowadzone z innych, dalekich regionów sprzed setek lat. Propagatorzy stylu klasycystycznego głosili, że nic lepszego już się nie wymyśli: architektura (jak i sztuka) opierała się przecież na klasycznych wzorcach. W owym czasie popełniono istotny błąd. Pamiętajmy, że architekturą rządzą trzy „wskaźniki”: funkcja, konstrukcja i forma. W owym czasie zapomniano, że funkcja oraz konstrukcja stale ulegają zmianie – jest to spowodowane zmianami socjalnymi, ekonomicznymi i technicznymi. Zgubne było to, że w architekturze widziano jedynie formę.

Klasycyzm miał wielu przeciwników (ale który styl ich nie ma?), niektórzy z nich mówili, że to „styl oszukańczy”.

No i w końcu styl ten „wyczerpał się”. Przez Europę przechodziły powstania narodowe, romantyczne rewolucje społeczne. W Anglii nastąpiła natomiast rewolucja przemysłowa.

 

Neogotyku – witaj.

Pierwszym historyzującym stylem był neogotyk (nie neoromanizm, jak by logika i obserwacja przeszłości na to wskazywała). Szczególnie widać to w architekturze kościelnej, gdzie z dużym upodobaniem wykorzystywało się wzorce gotyckie.

Kolebką neogotyku była Anglia. Już w okresie klasycyzmu trwał tu „gothic revival„, który chwilę później rozprzestrzenił się w Europie, przybierając formy właśnie neogotyckie. W ogóle w Anglii czuje się większe oddziaływanie dziedzictwa gotyckiego niż w reszcie Europy – pomyślcie: z jakimi budynkami kojarzy się Wam ten region? No właśnie. Neogotyk angielski jest do dziś uważany za najbogatszy.

Więc Anglia numerem 1. Ale we Francji neogotyk też się baaardzo dobrze przyjął. W końcu gotyk taki francuski. Czemu by nie wrócić do korzeni? W XIX w. bardzo charakterystycznym zjawiskiem było masowe powstawanie neogotyckich budowli. Wiecie, że we Francji w 1852 r. powstało około 200 neogotyckich kościołów?! Wyczytałam to w książce W. Kocha Style w Architekturze. Dla mnie to coś nieprawdopodobnego.

Drugą cechą charakterystyczną neogotyckich budynków była rozmaitość rozwiązań w ramach tego jednego stylu:

 

malownicze modyfikacje gotyckich pierwowzorów

Na poniższym rysunku Fonthill Abbey:

dokładne kopie gotyckich konstrukcji

Na poniższym zdjęciu kościół St Luke w Chelsea:

Zwróćcie uwagę na podobieństwo kościoła St Luke z poniższymi budowlami. One wszystkie powstały w epoce gotyku:

Innym przykładem „dokładnej kopii gotyckiej konstrukcji” jest kościół wotywny (Votivkirche) w Wiedniu. Budowla wzniesiona została jako wotum za uratowanie cesarza Franciszka Józefa. Jest to jeden z największych neogotyckich kościołów w Europie. Wzorowany na XIV-wiecznych budowlach, z transeptem, dwuwieżową fasadą, ażurowymi hełmami, bogatą dekoracją maswerkową:

 

kontynuacja budowy nie ukończonych gotyckich katedr

W epoce historyzmu często decydowano się na dokańczanie nieukończonych budowli. Poniższa rycina przedstawia katedrę w Kolonii (w Niemczech) w trakcie prac budowlanych w XIX w.:

A tutaj już skończona katedra, współcześnie:

Z naszego polskiego podwórka przykładem stylu neogotyckiego może być kościół św. Józefa w Krakowie:

Więcej o stylu gotyckim i jego cechach charakterystycznych tutaj.

 

Czas na inne style neo

Drugim stylem neo (w kolejności chronologicznej) jest neoromanizm.

Największy rozkwit tego stylu nastąpił w Niemczech m.in. ze względu na fakt, że gotyk kojarzony był z Francją. Niemiecki wariant neoromanizmu opierał się na wzorach architektury oczywiście romańskiej, ale również bizantyjskiej i renesansowej. W stylu neoromańskim powstawało najwięcej budynków sakralnych.

Przykładem stylu arkadowego jest kościół Zbawiciela w Sakrow koło Poczdamu:

A z architektury świeckiej zamek Neuschwanstein. Jest monumentalny, chciałabym go kiedyś zobaczyć na żywo! Czy ktoś z Was tam był? Czy w rzeczywistości też tak bajkowo wygląda?

Wróćmy na sekundę do Francji, do Paryża. Zapewne kojarzycie Sacré-Cœur. To niesamowicie oryginalna i jedyna w swoim rodzaju budowla, bardzo charakterystyczna. Może za sprawą tego, że znajduje się na wzgórzu, jest potężna, a w dodatku jej elewacje utrzymane są w jasnej kolorystyce. No i styl też ma znaczenie, tym razem to mieszanka neoromanizmu z elementami bizantyjskimi:

Więcej o stylu romańskim i jego cechach charakterystycznych tutaj.

 

Neorenesans i neobarok

Architektura historyzująca, do której należą też neorenesans oraz neobarok były nie tyle wyrazem braku inwencji twórczej ówczesnych architektów, co znakiem szacunku dla historii. Tak jak już wcześniej napisałam, w XIX w. nie było po prostu jednoznacznych kryteriów stylistycznych, przez co twórcy czerpali wzorce z minionych epok.

 

Neorenesans

W stylu neorenesansowym powstawało najwięcej budynków świeckich, takich jak teatry, muzea. Więcej o samym renesansie i jego cechach tutaj.

Neorenesansowym, monumentalnym budynkiem jest gmach Teatru Narodowego, który mieści się w Pradze:

Neorenesansowa jest również słynna Opera Wiedeńska:

 

Neobarok

Neobarok nawiązywał oczywiście do baroku i w tym stylu powstawały głównie budynki użyteczności publicznej. Więcej o samym baroku tutaj.

Jednym z nich jest dobrze znana Opera Garnier w Paryżu:

Wnętrze robi wrażenie – przyznajcie.

 

---

Tak dotarliśmy do końca XIX wieku. Nadchodzą duże zmiany… za tydzień opowiem o szczególnym dla mnie stylu. Zatraciłam się w nim bez pamięci, to bardzo proste przecież. Tyle ornamentów, florystycznych detali. Zakochać się można na zabój! Mowa oczywiście o secesji.

Tym sposobem dotrzemy do początku XX wieku. Potem dzieją się „cuda wianki”, nadejdzie modernizm i jego „pochodne”. I tym samym mam pytanie do Was:

 

Wolicie, bym pisała o dalszych kierunkach i stylach architektonicznych – o historii architektury współczesnej? Czyli właśnie o modernizmie, postmodernizmie, high-tech, dekonstruktywizmie… Czy cofnąć się do historycznych styli i więcej o nich napisać? :-)

 

Możecie oddać głos w ankiecie:

A tymczasem żegnam się. Do następnego!! :-)

 

 

Przy tworzeniu cyklu o stylach architektonicznych posiłkowałam się:

• W. Koch – Style w Architekturze
• A. Miłobędzki – Zarys dziejów architektury w Polsce
• T. Broniewski – Historia architektury dla wszystkich
• D. Watkin – Historia architektury zachodniej
• J. Białostocki – Sztuka cenniejsza niż złoto
• N. Pevsner – Historia architektury europejskiej