Historia architektury: styl renesansowy

Renesans kojarzy mi się ze spokojem, opanowaniem, harmonią. Nie jest to styl tak baaardzo charakterystyczny jak strzelisty gotyk czy kamienny romanizm. Renesans jest delikatny i najczęściej subtelny.

 

Renesans – początek ery nowożytnej

Tak jak romanizm i gotyk zaliczamy jeszcze do średniowiecza, tak epokę renesansu uważa się powszechnie za początek ery nowożytnej. Na Odrodzenie składają się przynajmniej trzy nurty historyczne (które wzajemnie się ze sobą wiązały, ale nie pokrywały czasowo):

• humanizm
• reformacja i początek kontrreformacji
• manieryzm

Tłem tych nurtów były: wynalazki, odkrycia, rozkwit handlu światowego, rozwój miast i mieszczaństwa.

I ostatnie, ale równie ważne: renesans oznaczał stosunek do życia i jest synonimem wizji świata, w której Bóg z epoki średniowiecza jest zastąpiony przez człowieka. Większość z tych zjawisk występowała już tak naprawdę w późnym średniowieczu, dlatego pojęcie renesansu dla całej Europy jest nie do zdefiniowania.

 

Włochy kolebką renesansu

Kolebką renesansu są Włochy. A konkretniej Florencja. W poprzednim wpisie, dot. gotyku, wspominałam, że Włochy nigdy do końca nie zaakceptowały tego stylu. W XI i XII w. na terenach Italii gościł protorenesans, w którym istniały próby nawiązania do antyku, pod koniec XII w. malarz Cimabue mówił o „rinascita” , czyli o odrodzeniu sztuki. Sama nie wiedziałam, że we Włochach była aż taka silna niechęć do stylu gotyckiego. Wiedzieliście, że Vasari (włoski architekt i malarz) przezywał gotyk „stile gotico” nawiązując do Gotów, którzy pokonali Italię w V w.? (wkrótce zasymilowali się oni z miejscową ludnością). W rzeczywistości Vasariemu chodziło o obcość Północy, która nigdy nie została zaakceptowana i przyjęta przez świat romański.

 

Cechy architektury włoskiego renesansu

Idealną formą budowli renesansowej jest centralny gmach przekryty kopułą. Kopuła spoczywa zwykle na bębnie i zwieńczona jest latarnią, która doświetla wnętrze. Ściany, które w gotyku zostały zminimalizowane i zastąpione przeszkleniami, wracają do łask. Dominują kąt prosty i koło. Stropy drewniane, sklepienia kolebkowe i kopuły podzielone kasetonami.

Występują klasyczne porządki architektoniczne: dorycki, joński, koryncki, kompozytowy, które „odpowiadają miarom człowieka i tworzą odpowiedniki części jego ciała: baza – stopy, trzon – korpusu, kapitel – głowy”. 

Fasada budynku kształtuje się przez kolumny, pilastry, rustykę, boniowanie, ryzality, portyki i przełamane belkowania.

Im późniejszy renesans, tym formy stają się cięższe. Pilastry zastępowano chętniej półkolumnami, gzymsy stawały się bardziej wydatne. Dość oszczędna dekoracja staje się coraz bogatsza (zaczyna rodzić się manieryzm…). Czołowym architektem późnego renesansu jest Andrea Palladio (1508 – 1580).

 

Budownictwo świeckie – pałac miejski

W architekturze renesansowej powstaje o wiele więcej budynków świeckich. Niezależnie od licznych kościołów, rodzi się dużo pałaców, rezydencji podmiejskich i budowli użyteczności publicznej. W XV w. wybitnym osiągnięciem było stworzenie w pewnym sensie pałacu miejskiego. Pałac taki przestaje posiadać charakter obronny: budynki otrzymują coraz większe otwory okienne, a zamiast jednej dobrze strzeżonej bramy, o ile pałac jest wolno stojący, powstaje więcej wejść.

Z bramy przechodzimy przez obszerną sień na dziedziniec, który otoczony jest krużgankiem. Nad nim, na wysokości 1. piętra: krużganek drugi. Taki dziedziniec stanowi centrum życia w pałacu.

Na poniższym zdjęciu Pałac Medyceuszy we Florencji. Elewacja najniższej kondygnacji boniowana rustykalnie, wyżej: boniowanie płaskie. Otwory okienne oraz drzwiowe zakończone półkoliście. Budynek wieńczy bardzo wydatny gzyms:

Nie możemy pominąć jednej z najbardziej charakterystycznych budowli renesansu. To Villa Rotonda znajdująca się w Vicenzy zaprojektowana przez Andrea Palladio w połowie XVI w. To centralny budynek, którego charakteryzuje symetryczne rozplanowanie. W środku założenia okrągła sala przekryta kopułką. Do willi prowadzą cztery portyki o porządku jońskim:

 

Renesansowe kościoły

Architektura sakralna zmienia się: wnętrze jest mniej strzeliste, okna są większe – prostokątne lub koliste, pozbawione witraży, dostarczają więcej światła. Oprócz układów tradycyjnych (zwykle trójnawowych) zaczynają powstawać kościoły centralne.

Jeśli chodzi o konstrukcję, renesans nie wnosi rewolucji. Mury wykonuje się z kamienia lub cegły. Sklepienia ostrołukowe odchodzą w niepamięć, a w ich miejsce stosuje się krzyżowe sklepienie gładkie, bez żeber.

Czołowym architektem włoskiego renesansu jest Filippo Brunelleschi – budowniczy i rzeźbiarz. Pierwsze jego dzieło to Dom Podrzutków (Ospedale degli Innocenti) we Florencji (1419 r.) – jest to oszczędny w dekoracji, niski, długi budynek z pięknymi, lekkimi podcieniami. A epokowym jego dziełem jest bez wątpienia wschodnia część katedry florenckiej Santa Maria del Fiore. (Wschodnia część – ponieważ poprzedniemu architektowi się zmarło i nie dokończył on budowy).

 

RENESANS W POLSCE

Do Polski renesans przybył bez wywoływania rewolucji. Pomimo wykształconej gotyckiej architektury na naszych terenach, budowniczowie dążyli już wtedy do uregularniania planów, a osiowość i symetria nie były im obce. W Polsce w epoce gotyku nie powstawały typowe, szkieletowe budynki, tak strzeliste i tak bardzo pozbawione ścian jak te we Francji (co było spowodowane użytym materiałem, jakim była cegła – nie dawała takich możliwości jak kamień), operowano nierzadko kubicznymi kształtami. Architektura na polskich ziemiach o wiele wcześniej niż w XV w., przejawiała wiele wspólnych cech z architekturą renesansu.

W Polsce pierwsze dzieła renesansu powstały na Wawelu z inicjatywy Zygmunta Starego, kiedy wstąpił na tron. Wielka rozbudowa zamku polegała na kolejnym dostawieniu późnośredniowiecznych pałaców wokół nowego, czworobocznego dziedzińca. Zamek wawelski, pomimo wielu podobieństw z renesansowymi pałacami Rzymu czy Florencji, mocno się jednak różni. We włoskich rezydencjach dziedziniec stanowi centrum kompozycji, na Wawelu krużganki są późniejszym dodatkiem do skrzydeł, kształt dziedzińca wynika wtórnie z układu budynków. Więcej info tutaj :-) Popełniłam wpis o Wawelu.

Drugim czołowym przykładem renesansowej budowli jest Kaplica Zygmuntowska, która znajduje się oczywiście również na Wawelu. Budowla centralna, symetria, okrągłe okna, kopuła zwieńczona latarnią.

 

RENESANS W PRADZE

Renesans w Czechach zagościł pod koniec XV w. i utrzymywał się do XVII w. Patrzmy jaka rozbieżność: we Włoszech odrodzenie „zaczęło się” na początku XV w. (a tak naprawdę korzenie sięgają o wiele wcześniej). W XVII w. we Włoszech szalał już barok!

Przykładem renesansowego budynku w Pradze jest letnia rezydencja królewny Anny w Ogrodach Królewskich na Hradczanach.

Innym przykładem jest wybudowany w połowie XVI w. Pałac Schwarzenbergów, który znajduje się również na Hradczanach, przy Placu Hradczańskim:

 

Przy tworzeniu cyklu o stylach architektonicznych posiłkowałam się:

• W. Koch – Style w Architekturze
• A. Miłobędzki – Zarys dziejów architektury w Polsce
• T. Broniewski – Historia architektury dla wszystkich
• D. Watkin – Historia architektury zachodniej
• J. Białostocki – Sztuka cenniejsza niż złoto
• N. Pevsner – Historia architektury europejskiej

Zdjęcie wyróżniające: Basilica Palladiana, źródło klik

 

---

Temat tylko liznęłam. Mam wrażenie, że nawet go nie zaczęłam. Ale nic to. Będą kolejne wpisy, w których przybliżę Wam na pewno więcej renesansowych budowli. Jednak ten cykl szybuje dalej… za tydzień barok – znowu zrobi się trochę niespokojnie…